De veranderende rol van de actuaris

De veranderende rol van de actuaris 

Op de dag van de actuaris, 6 oktober 2023, is mij gevraagd mijn visie te geven op de veranderende rol van de actuaris binnen de samenleving. Dit is gelukkig geen nieuw onderwerp. De rol van de actuaris is continu in ontwikkeling. Bij de vraag aan het publiek van actuarissen gaf 72% van de aanwezige actuarissen aan dat de rol van de actuaris in ontwikkeling is.

Toen ik actuariaat studeerde in het begin van deze eeuw werd de actuaris vooral gezien als schatbewaarder van de toekomst. Hierbij werd in die tijd eigenlijk vooral gerefereerd aan het thema pensioen. De actuaris dient vooral te bewaken dat iedereen die daar recht op heeft een waardevast pensioen krijgt. 

Vooral op het punt van het zijn van visionair heeft de actuaris nog wel een ontwikkeling door te maken. En ook op het punt van zichtbaarheid in de verschillende gremia hebben wij nog voortgang te boeken. Op vele fronten zijn actuarissen zichtbaar. Een goed voorbeeld is Agnes Joseph. Agnes is zeer zichtbaar in het pensioendebat. Het heeft haar zelfs een plek opgeleverd op de kandidatenlijst van Pieter Omtzigt. Echter, Agnes wordt door het publiek vooral gezien als pensioendeskundige en niet als actuaris……

Als beroepsgroep moeten wij daar dus verder mee aan de slag. En het tij zit ons mee. De wereld schreeuwt namelijk om objectieve analyses en antwoorden op vragen. Immers Nederland is vastgelopen in de verschillende crises. We hebben crisis in de zorg, crisis in het onderwijs, financiële crisis, klimaatcrisis, geo-politieke crisis, armoede, wooncrisis, stikstofcrisis, asielcrisis/Vluchtelingencrisis en een arbeidsmarkt crisis. Het grootste probleem hierbij is dat de politiek geen antwoord heeft op deze crises, hetgeen het vertrouwen van de samenleving in de politiek flink heeft gereduceerd.

Vertrouwen

Een van de belangrijkste pijlers van onze samenleving is het vretrouwen in ons pensioenstelsel. Nederland gaat de komende tijd over naar een nieuw pensioenstelsel. Er zijn zelfs spotjes op de televisie met allemaal zeer vrolijke mensen erin rondom het topic pensioen. Het nieuwe stelsel is nodig om ervoor te zorgen dat iedereen straks nog met pensioen kan gaan.

Het nieuwe stelsel is mede geïntroduceerd om ervoor te zorgen dat er vaker geïndexeerd kan worden. Ondertussen wordt de overgang naar het nieuwe stelsel als risico genoemd door pensioenfondsen en daarmee als reden om niet te indexeren. Ook leven er heel veel vragen bij gepensioneerden en werknemers/werkgevers over het nieuwe pensioen. Voorbeelden van vragen zijn: -

1. Ik heb nu een constante pensioenuitkering. Dat geeft zekerheid en daar ben ik blij mee! Dit verandert toch niet onder het pensioenakkoord?
2. Gelukkig heb ik tot nu toe in een goede pensioenregeling gezeten. Dat pakken ze me niet meer af!
3. Dat is balen. Ik kom nu net op een leeftijd dat ik niet meer teveel betaal voor mijn pensioen. En dan gaan ze het pensioenakkoord invoeren!
4. Wij (werkgever) willen hetzelfde toezeggen aan ons medewerkers, als nu het geval is. Kan dit? En wat betekent dit voor onze premie?

De antwoorden op deze vragen zijn niet altijd al volledig bekend. Zo is het antwoord op vraag 1 dat de pensioenen in het nieuwe pensioenstelsel wel degelijk jaarlijks kunnen wijzigen. Op vraag 2 is het antwoord dat alle oude pensioenrechten worden omgezet naar het nieuwe het pensioenpotje. Echter, er zijn partijen die dit na de verkiezingen weer willen veranderen. En hoe de omzetting van het oude naar het nieuwe stelsel plaatsvindt (invaren) is ook nog ongewis. Voor vraag 3 geldt dat daarvoor gecompenseerd gaat worden, echter hoe is ook nog niet duidelijk.

Voor vraag 4 hebben collega actuarissen een berekening gemaakt. Daar kwam uit dat in het nieuwe pensioenakkoord de premie verdubbeld. Daarbij moet dan aangetekend worden dat dit komt dooradt de risico’s binnen het pensioenakkoord expliciet gewaardeerd worden. In het huidige pensioensysteem is dat niet zo.       

Naast alle vragen zijn er ook nog twee thema’s die het vertrouwen in het het pensioenstelsel kunnen ondermijnen. Dit zijn inflatie en de verdeling van de pensioenpotjes.

Inflatie

Voor de inflatie geldt dat deze voorlopig nog wel even blijft. De Nederlandse economie is oververhit en dit jaagt de inflatie aan. Om de economie af te remmen verhoogt de centrale bank van een land normaal de rente. De ECB heeft dit de afgelopen tijd ook gedaan. Onlangs verhoogde de ECB de rente nog van 3,75% naar 4%. Christine Lagarde, de president van de ECB heeft daarbij aangegeven dat de rente voorlopig niet verder verhoogd wordt.

De reden hiervan is dat indien de rente verder verhoogd wordt, dat de landen als Spanje, Italie en Frankrijk de rente over hun schulden niet meer kunnen betalen. Door de vergrijzing zullen de schulden van deze landen alleen maar verder oplopen, doordat zij de pensioenen uit de lopende rekening betalen. 

De enige mannier om de inflatie te beteugelen is dat de overheid een terughoudend begrotingsbeleid voert. Mede doordat de verkiezingen er nu aan komen, gebeurt dit nog onvoldoende.

De inflatie zorgt ervoor dat dat de schulden minder waard worden. Het zorgt er echter ook voor dat de koopkracht van de pensioenen minder wordt. Dat is een probleem in het huidige pensioenstelsel en in het nieuwe pensioenstelsel. Het probleem van inflatie wordt dus met de overgang naar het nieuwe pensioensysteem niet opgelost.

Tijdens de transitie naar het nieuwe pensioensysteem geldt dat

• In het verleden hebben meer vermogende mensen te weinig betaald voor wat ze hebben opgebouwd (en minder vermogende mensen te veel)
• Bij het invaren krijgen meer vermogende mensen te weinig geld voor hun opgebouwde rechten (en minder vermogende mensen te veel)
• Netto lijkt dit elkaar uit te middelen (hier is geen diepgravend onderzoek naar gedaan)

Na de transitie geldt dat

• Mensen bouwen individuele potjes op en kopen bij pensionering een annuïteit (een pensioenuitkering)
• Wordt er in de toekomst wel gedifferentieerd?
• Bij dezelfde pot geld, krijgen minder vermogende mensen (lageropgeleiden) een hoger pensioen omdat ze naar verwachting korter leven?
• Of gaan verzekeraars specifiek minder vermogenden targeten omdat deze bij één prijs voor iedereen winstgevender zijn?

De vraag is dus of laagopgeleiden in het nieuwe pensioenakkoord de hogeropgeleiden gaan subsidiëren. De staatssecretaris heeft hierover gezegd dat er alleen gedifferentieerd wordt naar leeftijd en geslacht en niet naar opleidingsniveau.

Nieuw Actuarieel Contract

Daarom roep ik op tot een Nieuw Actuarieel Contract (NAC). Binnen het NAC kunnen wij onze exerpertise tonen en vanuit deze expertise helpen om de grote problemen van de samenleving mede op te lossen. Hopelijk doet het Koninklijk Actuarieel Genootschap mee in het NAC!

Ook op andere gebieden kunnen actuarissen het verschil maken. Bijvoorbeeld als het gaat om klimaatrisico modellering. Ook dit kunnen wij oppakken binnen het NAC. Het is dan ook mooi om te zien dat Gijs Kloek als klimaatactuaris actuaris van het jaar is geworden.